ممانعت از ملاقات فرزند
ممانعت از ملاقات فرزند و وکیل متخصص خانواده در این زمینه
مقدمه
در دعاوی خانواده، یکی از مهم‌ترین مسائل پس از طلاق یا جدایی والدین، موضوع حق ملاقات فرزند است. این حق نه‌تنها برای والد غیرحضانت‌دهنده اهمیت دارد، بلکه برای سلامت روحی و عاطفی کودک نیز حیاتی است. با این حال، در بسیاری از موارد، یکی از والدین به دلایل شخصی یا اختلافات، از اجرای حکم ملاقات جلوگیری می‌کند. در چنین شرایطی، حضور وکیل متخصص خانواده نقش کلیدی در احقاق حق والد و حفظ منافع کودک دارد.
اهمیت حق ملاقات در قانون ایران
طبق ماده ۱۱۷۴ قانون مدنی، والدی که حضانت فرزند با او نیست، حق ملاقات با فرزند را دارد. دادگاه در صورت اختلاف، زمان و مکان ملاقات را تعیین می‌کند. این حق، هم برای والد و هم برای کودک یک حق قانونی و طبیعی است و نمی‌توان به دلایل شخصی یا اختلافات زناشویی آن را سلب کرد.
موارد رایج ممانعت از ملاقات فرزند
۱. اختلافات حل‌نشده بین والدین
گاه والد حضانت‌گیرنده به دلیل مسائل مالی، کینه‌توزی یا مشکلات گذشته از ملاقات والد دیگر با فرزند جلوگیری می‌کند.
۲. تحریک کودک علیه والد دیگر
برخی والدین با تحت‌تأثیر قرار دادن کودک یا گفتار منفی درباره والد دیگر، از ملاقات جلوگیری می‌کنند.
۳. نگرانی‌های امنیتی واقعی یا واهی
در برخی موارد، والد حضانت‌گیرنده ادعا می‌کند که والد دیگر صلاحیت یا سلامت روانی لازم را ندارد، که گاه مستند است و گاه صرفاً ادعاست.
نقش وکیل متخصص خانواده در پرونده‌های ممانعت از ملاقات
الف) تنظیم دادخواست و پیگیری قضایی
وکیل خانواده با بررسی دقیق شرایط، می‌تواند دادخواست الزام به اجرای حکم ملاقات را به دادگاه ارائه دهد. اگر حکم ملاقات وجود داشته باشد اما اجرا نشود، می‌توان از طریق واحد اجرای احکام خانواده، پیگیری لازم را انجام داد.
ب) اخذ دستور موقت
در مواقعی که نگرانی از تکرار ممانعت وجود دارد، وکیل می‌تواند تقاضای دستور موقت برای ملاقات فوری را مطرح کند.
پ) تنظیم لایحه و دفاع در مقابل ادعاهای بی‌اساس
اگر والد حضانت‌گیرنده ادعاهایی مبنی بر عدم صلاحیت طرف مقابل مطرح کند، وکیل با ارائه اسناد، لایحه دفاعیه و شواهد معتبر، از موکل خود دفاع خواهد کرد.
ت) استفاده از مشاوران کودک
در بسیاری از موارد، وکیل متخصص خانواده با همکاری روان‌شناس یا مددکار اجتماعی می‌تواند از آسیب‌دیدگی روانی کودک جلوگیری کرده و در جهت ترمیم رابطه فرزند با والد اقدام کند.
روند قانونی الزام به ملاقات فرزند
۱. ثبت دادخواست در شورای حل اختلاف یا دادگاه خانواده
۲. بررسی و احراز تخلف از سوی دادگاه
۳. ارجاع پرونده به اجرای احکام
۴. درخواست نیروی انتظامی برای همراهی در اجرای حکم در صورت مقاومت طرف مقابل
۵. جریمه نقدی یا حتی حبس تعزیری در صورت تکرار تخلف طبق ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده
ضمانت اجرای عدم تمکین به حکم ملاقات
در صورت ممانعت مکرر از ملاقات، دادگاه می‌تواند تصمیمات جدی‌تری اتخاذ کند. برخی از این اقدامات عبارت‌اند از:
- اخطار رسمی و کتبی
- اعمال جریمه نقدی
- حبس تعزیری برای خاطی
- اصلاح حکم حضانت در موارد خاص
ضمانت اجراهای قانونی در صورت استنکاف
الف) در برابر والد حضانت‌گیرنده:
در صورتی که این والد مانع ملاقات شود:
- اخطار کتبی از سوی دادگاه
- ارجاع پرونده به اجرای احکام خانواده
- مجازات نقدی طبق ماده ۴۰ قانون حمایت خانواده
- در موارد شدید، امکان سلب یا محدود کردن حضانت
در ماده ۵۴ قانون حمایت از خانواده ذیل فصل مقررات کیفری حالتی را پیش بینی کرده است که اگر کسی که حق حضانت طفل را بر عهده دارد، از انجام وظایف خود خودداری کند یا این که با وجود اینکه وظایف خود را انجام می دهد اما از طرفی، مانع ملاقات طفل شود با اشخاصی که حق ملاقات وی را دارند.
به مجازات جزای نقدی درجه ۸ محکوم می شود و اگر این کار را دوباره تکرار کند به حداکثر آن محکوم می شود. در ذیل هر یک از این موارد را جداگانه بررسی می کنیم.
جرم عدم انجام وظایف حضانت
همانطور که می دانید طفل چه پسر باشد چه دختر تا سن ۷ سالگی تحت حضانت مادر خواهند بود و از آن پس مصلحت طفل ایجاب می کند که با چه کسی باشد و غلبه از آن پدر است.
و این نکته را هم لازم به ذکر میدانیم که حضانت هم حق و هم تکلیف والدین نسبت به فرزندان است چه زمان زندگی مشترک چه بعد از طلاق طرفین.
در مواد قانون مدنی اشاره شده است که هیچ کدام از پدر و مادر حق ندارد در زمانی که حضانت طفل با او است از این امر امتناع کند به علت حساس بودن امر حضانت در تصویب قانون حمایت از خانواده جدید سال ۹۱ مواد بیشتری به این امر اختصاص یافت و حتی مقررات کیفری نیز درباب حضانت به تصویب رسید.
یکی از این مقررات کیفری و جزایی ماده ۵۴ است که عدم انجام حضانت را جرم انگاری کرده است. پس ما جرمی داریم تحت عنوان عدم انجام وظایف حضانت.
ماده ۵۳ حمایت خانواده جدید و عناصر آن
ماده ۵۴ ـ هر گاه مسئول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و درصورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می شود.
جزای نقدی مندرج در این بند به موجب مصوبه1403 هیات وزیران به سی میلیون ریال (100.۰۰۰.۰۰۰) تعدیل شد.
تیجه تعدیل مجازات های نقدی در مصوبه 1403 هیئت وزیران
طبق ماده 28 قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، هر سه سال یک بار تمام جرائم و تخلفات از جمله مجازات نقدی، به تناسب نرخ تورم اعلام شده از سوی بانک مرکزی، به پیشنهاد وزیر دادگستری و تصویب هیات وزیران تعدیل می شود.
آخرین بار هیات وزیران در مصوبه ای به تاریخ 1399/12/25، مبالغ مجازات نقدی جرایم و تخلفات مندرج در قوانین و مقررات مختلف را افزایش داده بود.
با گذشت بیش از 3 سال از مصوبه قبلی، هیات وزیران بار دیگر به استناد ماده 28 اصلاحی قانون مجازات اسلامی، با افزایش مبالغ مجازات نقدی جرایم و تخلفات مندرج در قوانین و مقررات مختلف موافقت کرده اند.نتیجه این این بروزرسانی میزان جرائم به شرح ذیل است:
این تعدیل در خصوص آن دسته از جزای نقدی انجام شده که تا کنون تعدیل نشده یا از آخرین زمان تعدیل آن سه سال گذشته است.تعدیل از سال تصویب قانون مربوطه تا سال محاسبه آن [سال جاری] و بر مبنای نرخ تورم محاسبه شده است.
عنصر قانونی: عنصر قانونی این جرم همان ماده ۵۴ ق.ح.خ است در اصول حقوق جزا داریم که هیچ فعل یا ترک فعلی را نمی توان جرم تلقی و مجازات کرد مگر آن که قانون پیش بینی کند حال پیش بینی قانون در ماده ۵۴ رخ داده است.
عنصر مادی: عنصر مادی این جرم همانطور که از نام و مفاد ماده پیداست ترک فعل است پس این جرم با ترک فعل واقع می شود نه فعل که شامل ترک وظایف مربوط بعدم انجام وظایف حضانت است اما در مورد ممانعت از ملاقات با طفل ممکن است به صورت فعل واقع شود یا ترک فعل.
عنصر معنوی: برای عنصر معنوی سوءنیت عام کافی است یعنی علم داشته باشد و عمد داشته باشد و حاصل شدن نتیجه خاصی مدنظر نیست و به صرف علم و عمد جرم محقق می شود.
جرم ممانعت از ملاقات شخص ذی حق با طفل
در ماده ۱۱۷۴ ق.م حق ملاقات طفل برای والدین به رسمیت شناخته شده است. به علت مهم بودن این امر، قانون گذار عدم رعایت این مقرره را مورد جرم انگاری قرار داده است و برای آن مجازات تعیین کرده است قبلا در قانون حمایت از خانواده مصوب ۵۳ و حال در قانون جدید مصوب ۹۱ آن ماده نسخ و مجازات جدیدی را پیش بینی کرده است.
در بند دوم ماده ۵۴ قانون ح. خ مصوب ۹۱ آمده است که:
هر گاه مسئول حضانت……یا مانع ملاقات طفل با اشخاص ذی حق شود، برای بار اول به پرداخت جزای نقدی درجه هشت و در صورت تکرار به حداکثر مجازات مذکور محکوم می شود.
مجازات جرم عدم انجام وظایف حضانت و ممانعت از ملاقات طفل
در ماده ۵۴ صراحت دارد که جزای نقدی درجه ۸ یعنی تا ۱۰میلیون ریال مجازات این جرم خواهد بود و درصورت تکرار به حداکثر آن محکوم می شود.
ب) در برابر والد غیرحضانت‌گیرنده:
اگر این والد خود از ملاقات امتناع کند:
- در ظاهر جرم یا تخلف قانونی نیست، اما ممکن است در آینده باعث کاهش یا حذف حق ملاقات او شود.
- در رسیدگی به موضوع حضانت دائم، رفتار والد امتناع‌کننده مدنظر قرار می‌گیرد.
ج) در صورت استنکاف کودک:
- دادگاه در چنین مواردی بررسی می‌کند که آیا این استنکاف ارادی است یا نتیجه‌ی تلقین، ترس یا تأثیر والد دیگر.
- امکان استفاده از مشاوران روان‌شناسی، مددکاران اجتماعی و کارشناسان خانواده برای حل مشکل وجود دارد.
دادگاه رسیدگی کننده به این دو جرم
صلاحیت رسیدگی به جنبه های حقوقی حضانت با دادگاه خانواده است اما برای مجازات مرتکب این جرم ها در اینکه چه دادگاهی صالح است باید دقت کرد متاسفانه برخی به اشتباه نظر می دهند که در دادگاه کیفری ۲ به این امر رسیدگی می شود اما ایشان گویا قانون شورای حل اختلاف را نادیده گرفته اند که در جرایم با مجازات جزای نقدی درجه ۸ در این مرجع رسیدگی می شود.
در بند ح ماده ۹ قانون شورای حل اختلاف مقرر شده است که:
ح ـ جرائم تعزیری که صرفاً مستوجب مجازات جزای نقدی درجه هشت باشد. و این جرم هم مصداق همین بند است لذا رسیدگی به این جرم در جنبه کیفری با شورای حل اختلاف است.
نقش وکیل خانواده در مواجهه با استنکاف
مشاوره حقوقی دقیق
وکیل خانواده با بررسی شرایط، مشخص می‌کند که نوع استنکاف چگونه است و چه اقداماتی می‌توان علیه آن انجام داد.
تنظیم دادخواست الزام به ملاقات
در صورت ممانعت از ملاقات یا استنکاف مکرر، وکیل می‌تواند برای اجرای حکم یا برخورد قانونی اقدام کند.
پیگیری در اجرای احکام
وکیل متخصص می‌داند کدام شعبه قضایی یا دایره اجرای احکام مسئول رسیدگی است و روند پیگیری را تسهیل می‌کند.
دفاع در برابر ادعاهای واهی
اگر والد مقابل برای توجیه استنکاف ادعاهایی مطرح کند، وکیل می‌تواند با تنظیم لایحه دفاعیه حرفه‌ای، از موکل خود دفاع کند.
نقش مشاوران خانواده در کاهش استنکاف
- استفاده از روان‌شناس کودک و نوجوان
- برگزاری جلسات مشاوره خانوادگی برای رفع اختلافات
- تشویق والدین به درک نقش یکدیگر در تربیت کودک
- جلوگیری از بیگانگی والدینی و تأثیر آن بر ذهن کودک
نکات مهم برای والدین
- استنکاف از ملاقات، هم از سوی مانع و هم از سوی امتناع‌کننده، می‌تواند تبعات قانونی داشته باشد.
- قانون، معیار را مصلحت کودک قرار داده و نه ترجیح یا احساسات والدین.
- بهترین اقدام، مذاکره همراه با مشاوره حقوقی و روانی است تا کودک از آسیب‌های عاطفی دور بماند.
نتیجه‌گیری
استنکاف از ملاقات فرزند از هر سمتی که باشد، نشانه‌ی یک تعارض عمیق خانوادگی است که اگر به موقع و صحیح مدیریت نشود، به آسیب‌های جدی روانی برای کودک منجر می‌شود. قانون حمایت از خانواده، ابزارهای مشخصی برای مقابله با چنین مواردی در نظر گرفته است و وکیل متخصص خانواده می‌تواند نقش کلیدی در حفظ توازن حقوقی و انسانی میان والدین ایفا کند. در نتیجه، برای حل اختلافات ناشی از ملاقات فرزند، مشاوره و اقدام نمایید.
مزایای استفاده از وکیل خانواده در چنین پرونده‌هایی
- آشنایی کامل با رویه‌های قضایی و نحوه تعامل با دادگاه خانواده
- جلوگیری از اتلاف وقت و پیچیدگی‌های اداری
- افزایش احتمال موفقیت در دعوی
- امکان استفاده از سازوکارهای مصالحه، مشاوره خانوادگی و میانجی‌گری
نکات مهم برای والدین:
- اگر حکم ملاقات دارید، حتماً آن را نگه دارید و در صورت نقض، مستندات تهیه کنید (پیامک، شاهد، گزارش نیروی انتظامی).
- از اقدامات تند، تهدیدآمیز یا تقابل فیزیکی خودداری کنید؛ چنین رفتارهایی ممکن است علیه شما استفاده شود.
- اگر فرزند در سن تمییز است، نظر او در دادگاه مؤثر خواهد بود، اما ملاک نهایی، مصلحت کودک است.
مشاوره با وکیل خانواده؛ اولین گام برای احقاق حق
در صورت مواجهه با ممانعت از ملاقات، اولین اقدام باید مشاوره با وکیل متخصص دعاوی خانواده باشد. وکیل با تجربه، با بررسی جزئیات پرونده و شرایط خاص هر خانواده، بهترین مسیر قانونی را پیشنهاد می‌دهد. در بسیاری از موارد، تنظیم فقط یک لایحه حرفه‌ای می‌تواند روند پرونده را تغییر دهد.
نتیجه‌گیری
ممانعت از ملاقات فرزند نه‌تنها خلاف قانون، بلکه برخلاف اخلاق، وجدان و سلامت روانی کودک است. پدر یا مادری که به هر دلیل مانع ارتباط فرزند با والد دیگر می‌شود، به کودک آسیب جدی وارد می‌کند. قانون، با حمایت از حق ملاقات، ابزارهایی برای مقابله با این رفتارها فراهم کرده است.
ممانعت از ملاقات فرزند-سید سجاد میرکاظمی متخصص حوزه و دعاوی خانواده 09122274983
